Het waait, stormt en regent, de bulderende wind duwt de mensen, na iedere stap die ze zetten, weer een paar stappen terug. Het water slaat de golven tegen de bovenkant van de dijk aan. Het zoute zeemonster dreigt over de dijk te komen. Andijkers zijn in paniek, ze doen die nacht geen oog dicht…..
Op 13 januari 1916 speelde dit zich af in ons dorp. En precies 100 jaar later gaan Stichting DeBuurtOp en het Poldermuseum samen deze gebeurtenis met veel spektakel herdenken. Er staat van alles te gebeuren, het dorp komt weer in beweging. Het wordt een avond met theater en muziek, kinderen en scholen zijn weer gemobiliseerd. Het gezamenlijk Andijkse gevoel komt weer naar boven. Het Poldermuseum is bezig met het samenstellen van een verrassende expositie, waarin aandacht geschonken wordt aan het verleden, heden en toekomst van het waterbeheer. De expositie laat ook veel zien van de dappere Andijkers die in 1916 het woedende watermonster met kracht wisten te temmen. Dat het 13 januari 2016 spannend wordt kunnen wij nu al wel melden. U wordt verrast en samen brengen wij een ode aan alle hardwerkende Andijkers van die tijd. Door hun heldhaftige optreden hebben wij nog steeds droge voeten.
Zal het deze avond net zo hard stormen als 100 jaar geleden? En zijn er anno 2016 weer net zulke harde werkers in het dorp, die deze storm kunnen bedwingen? We zullen het zien! Laat het die avond maar flink waaien en regenen, zodat we het gevoel, de spanning en de angst kunnen ervaren. Hou de komende tijd deze column in de gaten, dan blijft u op de hoogte!
Die avond dwarrelt het schuim over de dijk, het schuim van het naderende zeewater. Het is een donkere avond. Het stormt al enige weken. Maar deze avond wordt de storm met de minuut zwaarder. Niets vermoedend wat hen deze nacht te wachten staat, lopen er mannen keuvelend met elkaar de Gereformeerde kerk uit. Het is in de vooravond van 13 januari 1916. Eenmaal buiten wapperen de rokken en jassen van de kerkgangers omhoog. Angstig kijken ze naar de dijk, de bulderende storm klinkt als een reusachtige stoommachine. Ze zien de dijkwachters al op de dijk. Er dreigt onheil…... Het lijkt alsof de zee over de dijk komt, als een groot zout zeemonster. Zal de dijk het houden? De dijk trilt in die bange januarinacht van 1916. Niet alleen in Andijk, maar in heel West-Friesland is er de dreiging dat de Westfriese Omringdijk die avond op breken staat.
Woensdag 13 januari 2016, de dijk zal weer gaan trillen. Massa’s mensen stromen weer toe, zij herdenken dat er 100 jaar geleden door vele heldhaftige Andijkers een ramp is voorkomen. Er zal weer worden geschreeuwd, gewerkt en het geluid van de klepperende klompen kan men weer horen. Mannen zullen de dijk weer gaan bewaken, gaten zullen weer worden gedicht en het schuim van het zeewater zal worden getemd.
Andijk viert 100 jaar droge voeten. Stichting DeBuurtOp is achter de schermen, samen met het Poldermuseum druk bezig met de voorbereiding om deze gedenkwaardige gebeurtenis te herbeleven. In deze column houden wij u op de hoogte!
Het heeft de afgelopen weken al flink gestormd op de scholen in Andijk en bij de Dijkwerkers in Wervershoof. Wat was er aan de hand?
Het was donker en er klonk een alarm. De bejaarde Annie Hooiveld zocht bescherming in de school en kwam in paniek, achter haar rollator de klassen binnen. De kinderen van de Dijkwerkers, de Piramide, de Bangert, de Idenburg en de Kuyperschool hoorden het alarm ook. Zij keken om zich heen, het kon van alles zijn. Het oude dametje en de kinderen wisten niet wat er stond te gebeuren. Gelukkig kwam zuster Emmy Spijkerman om hen gerust te stellen. Haar advies was, dat rust, je bij panieksituaties altijd kan redden. Het oude dametje geloofde haar en ook de kinderen werden kalm. Er werd gesproken over soorten alarm en wat er gebeurd zou kunnen zijn. Misschien een dijkdoorbraak door de harde wind en het vele water?
Dat was het moment dat juffrouw Buis binnenstormde en via haar mobiel contact hield met de buitenwereld. Om rustig te blijven zocht ze het hogerop en ging ze een verhaal voorlezen. De kinderen luisterden geboeid naar “Het water komt”, een waar gebeurd verhaal uit 1916 uit het mooie boek “Geheimen van de dijk”, met tekst van Idzard van Manen en illustraties van Sjaak Bos. Tussendoor werd het Stormlied van BLØF (in bewerkte vorm) gezongen. Het oude dametje, juffrouw Buis en zuster Emmy konden de school rustig verlaten en hier en daar hoorden ze een enkele kinderstem al zingen: ” Geef de moed niet op”. De storm was gelukkig gaan liggen……
De kinderen van de bovenbouw van het basisonderwijs raken al vertrouwd met de verhalen rondom de monumentale Omringdijk, die Westfriesland al eeuwenlang beschermt tegen het water. Zij maken er de komende tijd een schoolproject van. En aansluitend gaan zij bij de herdenking op 13 januari 2016 een belangrijke rol spelen in een theaterstuk. Op die avond gaat Stichting DeBuurtOp samen met de Andijkers het zoute zeemonster wederom temmen. Het Poldermuseum stelt een prachtige expositie samen over het heden, het verleden en de toekomst van het waterbeheer.
Deze week in 100 jaar droge voeten, de letterlijk overgenomen tekst uit het dagboek van J. Koen Jzn. De heer Koen beschrijft de eerste 17 dagen van de angstige dagen en nachten van het jaar 1916
Nieuwjaarsdag van ’t jaar 1916
Zaterdag 1 Jan. Z.O. Wind met regen, ’s avonds storm. ’s Morgens ik te kerk, ’s middags naar A. Koen
Zond. 2 jan. Z.W. wind, ’s morgens knap weer, ’s avonds wat regen. ’s Avonds J. Sluys meid verdronken. A. Koudijzer. ’s Morgens doopen en ’s middags bevestiging. Ouderlingen en Diakenen.
Maand. 3 Jan. W. wind, ’s morgens wat regen tot konk. Later helder met stevige wind, aan ’t driediepen geweest bij Jb. Prins, met de Kragten op ’t Grootjes.
Dinsdag 4 Jan. Z.W. wind, hard waaien, ’t bleef net droogweer. Aan de stullepooten geweest op de Kaap, met Jb. Prins en de Kragten.
Woensdag 5 Jan. Stevige W. wind, goed weer, aan stullepooten geweest, met Prins en de Kragten. Jaap na de middag naar huis wegens pijn in ’t hoofd.
Dond. 6 Jan. Z.W. wind, nu en dan stofregen, na de middag droog, ’s avonds stevige W. wind, laatste stullen gepoot op de Kaap, en spitten met de Kragten.
Vrijd. 7 Jan. Stormachtige W. wind, driediepen op Grootjes alleen mijn persoon, te middag uitgeregend, toen ben ik geweest bij Jb. Prins, Kool enz.
Zaterdag 8 Jan. Sterke N.W. wind, nu en dan een buitje driediepen op de Gr. Met de Kragten. ’s Avonds velderpot gehaald
Zond. 9 Jan. N.wind, mooi weer, ’s avonds stil
Maand. 10 Jan. Stevige W. wind, knap weer, naar de Kaap geweest, wat greppelen, stullerommel opredden en voorts spitten.
Dinsdag 11 Jan. N.W. wind, ’s morgens regenachtig. De gehele dag gespit op de Kaap.
Woensdag 12 Jan. W. wind, knap weer, ’t spitten gedaan maakt op de Kaap, en om de kant spit van mijn tulpen.
Donderdag 13 jan. N.W. storm, ’s morgens thuis, ’s middags plaatsen verhuren in de kerk. Een fpl. in kr. Voor f 3.00.
Vrijdag 14 Jan.’s Morgens opgeschrikt door het geroep dat de dijk op verscheidene plaatsen doorbrak, ongev. om half 2. C. Kragt, Jb. Kr. Oude Tinkelenberg, de vrouw, Ali en mijn persoon in de nacht naar de Streek, koude, storm en regenbuien hadden wij mee te kampen, tweemaal het roer eraf, tenslotte raakten wij de kloet kwijt, daar gingen wij aan de golven prijs gegeven. Te 4 uur landen wij aan bij J. Botman, slager Grootebr. Best ontvangen, ’s morg. Tinkel naar Abr. Vriend. Hiltje en Ali naar Enkhuizen met de tram. Wij naar de dijk toe. Groote gaten in de dijk. Bij J. de Vries de muur er uit, Bij Kragt liep men over de dijkgracht, telepf.palen om, Neel Cok haar huis in elkaar geduwd, men moest haar uit de bedstee zagen. Bij Kragt grootste gat, bij vuurtoren diepste gat, ’s morgens bedaarde de wind, ’s avonds stil mooi weer. Ontzettend veel gaten, groote ruïne. ’s Middags ik naar Enkhuizen op de fiets, de vrouw en Ali gehaald, met de schuit. De Anne Paulouna Polder onder water geloopen, Marken 16 mensen verdronken.
Bijna de geheele oostkant van N.H. onder water. Ontzettend veel koeien, varkens en kippen en beesten verdronken. Verschrikkelijke ramp.
Zaterdag 15n Jan. Stevige W. wind,’s avonds wat stiller en wat regen. ’s Morgens ben ik op de fiets naar vader geweest wiens huis de Noord muur ingedrukt was en Aal Treffens huis eveneens, in de Molenhoek ook groote verzakking, tusschen Bakkershoek en J.Groot Pzn. niet, na de konkel de gehele dag aan de dijk gewerkt. Hoop volk aan ’t werk.
Zondag 16 Jan. Stil, knap weer, de geheele dag aan de dijk gewerkt, ’s morgens wat vrouwen naar de kerk, ’s avonds dankure, de kerk vol. Botman ’s middags even bij ons geweest. De geheele dag de dijk zwart van nieuwsgierigen.
Maand. 17 Jan. W. windje, heel knap weer, de geheele dag aan de dijk, niet zoveel nieuwsg. als vorige dag, Oude Tinkel weer thuis, en ook T. Tinkel voor een dag.
De delen uit het dagboek van Koen van vorige week in de Andijker geven een ooggetuigen verslag van de gebeurtenissen rond de bijna dijkdoorbraak in Andijk.
Rond de Zuiderzee gaf de storm nog meer overlast. Het zuidelijkste punt van de Zuiderzee kreeg de meeste problemen in 1916. De Afsluitdijk was er pas vanaf 1932. Het opstuwende water kon niet meer langs de normale weg wegkomen. De stormvloed viel samen met een hoge afvoer op de rivieren. De Waterlandse regio liep praktisch onder. Tussen Zaandam, Purmerend en Edam, tot aan het IJ bij Amsterdam-Noord had het water vrij spel. Ook verschillenden polders en ringdijken verdwenen goeddeels onder water. De Amsteldijk bij Anna-Pawlowna brak door. Als gevolg hiervan braken op tientallen andere plaatsen de dijken door, daarnaast was er op veel plaatsen net geen dijkdoorbraak maar wel veel schade aan de binnenkant en de bekleding van de dijken. In de provincie Noord-Holland vielen die dag 19 doden, waarvan 16 alleen al op het eiland Marken. Bij scheepsrampen op zee door deze storm kwamen ook nog eens 32 mensen om. Heel veel dieren verdronken door het watergeweld in het ruim 68.000 ha overstroomde Zuiderzeegebied.
In Andijk heeft men gelukkig door oplettendheid een dijkdoorbraak voorkomen, wel was er op zo’n 20 plaatsen tussen de vuurtoren en de Koopmanspolder flink schade.
Het meetpunt van Enkhuizen gaf 13 januari 1916 als hoogste stand van het water 2.41 boven NAP aan. Andijk is nu in 2016 1.30 meter onder het NAP.